- Moringa ni mti wa thamani, asili yake kutoka India ila hupatikana katika eneo la mji wa Kivu katika Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kongo; una jukumu muhimu katika matibabu yanayotumiwa katika dawa za jadi, za jadi-kileo na za kisasa.
- Sehemu zote za mmea zatumika kama dawa, na kuna ushuhuda mwingi kutoka kwa wagonjwa ambao wamefaidika na faida za mti wa mlonge katika mkoa huo.
- Mtabibu Henry Tazama, ambaye amekuwa akifanya kazi yake kwa miaka 19, anatangaza mmea huu kuwa “urithi” kwake; hata hivyo, mlonge umekumbwa na changamoto ndani ya nchi huku kukiwa na migogoro ya hivi majuzi na ukataji miti.
- Katika muktadha ambao upatikanaji wa huduma za afya unasalia kuwa mdogo kwa kundi fulani la watu, Kilimo chake na ulinzi wake unawakilisha njia mbadala muhimu.
Moringa, mti ambao mara nyingi huhusishwa na eneo lake la asili la taifa la India, pia ni mmea wenye thamani unaopatikana maelfu ya maili kutoka eneo la Kivu katika Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kongo. Ndani ya nchi, mti wa Moringa huchukua jukumu muhimu la utengenezaji wa dawa za jadi, za jadi-kileo (mchanganyiko wa dawa za zamani na mpya) na za kisasa. Kulingana na watabibu na wagonjwa kadhaa wa kienyeji, kutokana na sifa zake za matibabu, moringa unaweza kutumika kutibu magonjwa mbalimbali kama vile kisukari, maumivu ya misuli, udhaifu wa kijinsia na mengine mengi.
“Kando na sifa zake za dawa, moringa una faida nyingi; ni mti wa asili unaorutubisha,” Jackeline Muderwa, mwanamke mwenye umri wa miaka 69 na mtabibu kutoka mtaa wa Mugunga huko Goma, alielezea katika mahojiano na Mongabay. Anaihusisha na kipindi cha ukoloni wa Ubelgiji karibu katikati ya karne ya 20.
“Wabelgiji waliipanda miti ya moringa kwenye bustani zao na kuitumia kutibu magonjwa yao fulani. Naamini hapo ndipo tulipofahamu manufaa yake. Mara nyingi hata msituni, uwepo wake ulidhihirisha uwepo wa babu wa mtu mahali hapo ambaye huenda alihama.”
Moringa, kwa jina la kibayolojia Moringa oleifera, ni mti unaokua kwa haraka wa familia ya Moringaceae; jina la kibayolojia. Ingawa umeainishwa kimataifa kama spishi isiyojali sana kwenye Orodha Nyekundu ya shirika la IUCN, mti huu unahitaji uangalizi maalum. Hulimwa hasa katika maeneo ya nusu-kame, kitropiki na maeneo ya nusu-tropiki.
Majina ya kawaida ni pamoja na mzunze, mti wa ngoma, mti wa farasi na mti wa mafuta ya ben au mti wa benzoil. Aina hiyo ilielezewa kwa mara ya kwanza mnamo 1785 na mwanasayansi wa asili wa Ufaransa Jean-Baptiste Lamarck. Kwa Kiswahili, mti huo umehifadhi jina lake la asili. Lakini makabila tofauti hutumia majina tofauti kwa aina moja, kulingana na lugha zao na jukumu la mti katika ibada na mila za mitaa.
Sehemu zote za moringa, pamoja na mizizi, shina na majani, hutumiwa kwa sifa za dawa. Mmea huu unachangia kwa kiasi kikubwa uponyaji na uhifadhi wa maisha.
Nchini DRC, watabibu wengi wa dawa za kienyeji na za kisasa wamekuwa wakizitumia kutibu magonjwa mbalimbali kwa vizazi. Miaka iliyopita, mmea huo ulitoka kwenye misitu ya Beni, karibu na mbuga za kitaifa za Kahuzi-Biega na Virunga, pamoja na mbuga ya Uvira huko Kivu Kusini. Lakini kwa miaka kadhaa sasa, mmea huu umekuwa adimu katika maeneo karibu na Goma huku kukiwa na vita na ukataji ovyo wa miti. Kwa sababu ya ukosefu wa usalama huko Beni, mti huo sasa (kisheria) unapatikana kutoka Uvira na Tanzania. Aidha, baadhi ya watabibu huupanda Moringa kwenye bustani zao za majumbani.
Kuna ushuhuda mwingi kutoka kwa wagonjwa ambao wamefaidika na faida za moringa katika eneo hili. Mugisho Jacques, mkazi wa Birava katika eneo la Kivu Kusini, alisema kuwa alipata kurejesha nguvu ya kawaida ya ngono baada ya mwezi mmoja wa matibabu kwa kutumia mizizi ya moringa, aliyoshauriwa kutumia na mtabibu wa jadi katika sehemu ya Kivu ya Kusini.
“Katika jamii yetu ya Mashi, tunaita mti huu Umuringa. Sikuweza kugharamia kwenda hospitali ya kisasa. Niliteseka kutokana na udhaifu wa ngono kwa miaka miwili. Mwanzoni, nilidhani matendo yao (ya watabibu wa jadi) yalikuwa ya fumbo lililofunikwa, kama miungu. Lakini daktari alinipa tu mizizi ya moringa. Mke wangu aliipiga, akaianika kwenye jua kwa siku mbili, kisha akaongeza kwenye chai yangu isiyotiwa sukari na asali kidogo. Nilikunywa mchanganyiko huo kwa karibu mwezi. Na tayari, ninaanza kurejesha shughuli za kawaida za ngono. Shukrani kwa tiba hii, maisha yangu yamebadilika,” aliiambia Mongabay kupitia mazungumzo ya simu.
Huko Masisi, Elise Muombo, kutoka kabila la Hunde, pia alielezea uzoefu wake kupitia ujumbe wa sauti kwa Mongabay: “Niliteseka na kuvimbiwa na maumivu ya tumbo kwa miaka mingi, bila kupata suluhisho la ufanisi katika dawa za kisasa hapa mjini. Kwa kuwa nilishindwa kumudu kusafiri kwa matibabu, niliamua kujaribu moringa. Nilichemsha majani na kuongeza asali kidogo ili kupunguza uchungu wake. Ndani ya wiki moja tu, mmeng’enyo wangu wa chakula ukaboreka. Ninainywa kama chai, na wakati mwingine mimi huiongeza kwenye vyakula vyangu kama kitoweo.”
Jeannette Bora, mkazi wa Goma mwenye umri wa miaka 60, alidai kwamba moringa imepunguza maumivu yake ya neva. “Nimeteseka na maumivu ya neva kwa muda mrefu, ambayo ilifanya iwe vigumu kwangu kutembe. Hata hivyo, tangu nianze kutumia majani ya moringa kupitia chai, nimeweza kupiga hatua na kutembea bila shida, na hali yangu ya maisha imeimarika,” alipeana ushuhuda wake wakati wa mahojiano ya ana kwa ana na Mongabay.
Katika sehemu ya Kivu, moringa ni mti wenye busara lakini wenye nguvu. Mtabibu Henry Tazama, ambaye amekuwa akifanya taaluma yake kwa miaka 19 katika zahanati ya Amour mjini Goma, akiwatazama wazazi wake na babu zake kwa muda mrefu amekuwa wakiitumia katika tiba ya kienyeji. Kwake, ni urithi.
“Moringa ni kitovu cha matibabu yangu. Kwa ugonjwa wa kisukari, masuala ya tezi dume au maambukizo mengine, ni nzuri sana, haswa ikiwa ugonjwa uko katika hatua ya awali. Ninapendekeza majani kwa shida ya mmeng’enyo wa chakula, mizizi kwa maumivu ya misuli na shida za kufanya ngono na wakati mwingine shina, kulingana na tatizo,” alifafanua katika mahojiano na Mongabay.
Kulingana na yeye, majani huchemshwa, kuchujwa na kisha kunywiwa kama chai. Mizizi imekaushwa kwenye jua na kuongezwa kwa njia ya sindano. “Matokeo mara nyingi huonekana ndani ya wiki 2-4,” aliongeza.
Dakta Tazama anajumuisha muunganiko wa mazoea ya dawa za jadi na za kisasa. Baada ya kupata uzoefu kutoka kwa wazazi wake huko Kalehe, katika eneo la Kivu Kusini, alichagua kuongeza mafunzo yake huko mjini Kigali, nchini Rwanda, na wataalam wa India.
Alisema anaamini kuwa katika mazingira ambayo baadhi ya mimea, kama moringa, inaendelea kuwa adimu, dawa za kienyeji pekee hazitoshi; ina mapungufu katika suala la uhifadhi ndani ya suluhisho (dawa) na wakati mwingine kwenye kipimo cha kutoa kwa wagonjwa.
Alisema karibu na mji wa Goma, “Ukataji miti usiodhibitiwa na ukosefu wa ufahamu unatishia maisha (ya moringa). Udongo wa volkeno wa Goma, ambao haufai kwa kilimo chake, unatatiza uenezaji wake. Moringa hukua vyema kwenye udongo wa mchanga, kama ule wa Uvira au maeneo fulani ya Tanzania. Ni muhimu kuutunza kama mti wa kawaida nchini Tanzania.”
Kwa wengi, mmea wa moringa ni zaidi ya tiba; ni suluhu la ndani, la asili na endelevu kwa changamoto za kiafya. Katika muktadha ambapo ufikiaji wa huduma za afya unabaki kuwa mdogo kwa sehemu ya idadi ya watu, kilimo chake kinawakilisha njia mbadala muhimu. “Hata kama umekua ukiuona mti huu bila kujua faida zake, fahamu kuwa unaweza kuponya ngozi na kutoa mafuta yenye sifa za tiba, sehemu zake zote zina manufaa, naamini ni wakati wa kuulinda na kuutangaza,” alisema Mtabibu Tazama.
Kwa ufupi, moringa, kwa asili, ni mti ambao majani, mbegu, mizizi, gamba na shina vyote vina sifa ya dawa. Umetumika kwa vizazi katika dawa za jadi, sasa inatambuliwa katika mbinu za kisasa kwa ustadi wake wa matibabu.
Picha ya bango: Maua ya mti wa Moringa oleifera, ambayo huthaminiwa kwa sifa zake za matibabu. Picha na Muhammad Mahdi Karim kupitia Wikimedia Commons (GNU Free Documentation License).
Nukuu:
A. Abdulazeez, G.A. Abubakar, M.B. Shuaib, K.M. Abdullahi, A. Muhammad, & A.M. Ahmad. (2025). Effect of Moringa oleifera leaf powder and NPK fertilizer on soil properties and growth of pearl millet in Sudan Savannah. Journal of Agriculture and Environment, 20(2), 219-232. doi:10.4314/jagrenv.v20i2.19
Prabsattroo, T., Wattanathorn, J., Iamsaard, S., Somsapt, P., Sritragool, O., Thukhummee, W., & Muchimapura, S. (2015). Moringa oleifera extract enhances sexual performance in stressed rats. Journal of Zhejiang University Science B. Retrieved from https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4357367/
Li, C., Li, Z., Wu, H., Tang, S., Zhang, Y., Yang, B., … Huang, L. (2022). Therapeutic effect of moringa oleifera leaves on constipation mice based on pharmacodynamics and serum metabonomics. Journal of Ethnopharmacology, 282, 114644. doi:10.1016/j.jep.2021.114644
Gao, X., Yang, W., Li, S., Liu, S., Yang, W., Song, S., … Tian, Y. (2023). Moringa oleifera leaf alleviates functional constipation via regulating the gut microbiota and the enteric nervous system in mice. Frontiers in Microbiology, 14. doi:10.3389/fmicb.2023.1315402
Khan, M. F., Yadav, S., & Banerjee, S. (2021). Review article on effects of moringa on central nervous system. Journal of Young Pharmacists, 13(4), 315-319. doi:10.5530/jyp.2021.13.83
Kutambua ushiriki
.jpg){kind=link}
